را‌ه‌های تقویت انگیزه در کودکان

انگیزه یا motivation در کودکان یک نیروی درونی است که آنها را تشویق می‌کند تا به اهداف خود دست یابند، تلاش کنند و عمل کنند. انگیزه و تقویت انگیزه در کودکان نقش بسیار مهمی در پیشرفت، رشد و یادگیری دارد.

انگیزه می‌تواند از دو منبع بیرونی و درونی در کودکان ناشی شود. منابع بیرونی شامل تشویق و تمجید از کارهای موفق، جوایز یا پاداش‌های مادی و غیرمادی، تمجید و تشویق از سوی والدین و معلمان، نمونه‌های الگو، و فراهم کردن محیطی محرک‌کننده است. از طرفی، منابع درونی انگیزه، شامل رشد شخصی، احساس ارضای تمایلات و اهداف شخصی کودک، خودشناسی و احساس کنترل بر زندگی خود است.
انگیزه در کودکان تاثیری زیادی در رفتار، تمایلات، روحیه و عملکرد آنها دارد. آنها با علاقه، تفکر، تمرکز و تلاش بیشتر در جهت رسیدن به اهدافشان تلاش می‌کنند.انگیزه در کودکان همچنین می‌تواند تاثیر به سزایی در خودانگیزشی و خودمدیریتی آنها بگذارد و باعث می‌شود تا احساس توانمندی و اعتماد به نفس بیشتری داشته باشند.
مهمترین نکته این است که انگیزه در کودکان قابل تقویت و پرورش است. والدین و مربیان می‌توانند با ارائه تشویق، حمایت و آموزش مهارت‌های خودانگیزشی، به کودکان کمک کنند تا انگیزه آنها را در راستای دستیابی به اهدافشان تقویت کنند.

چه کودکانی مشکل انگیزه دارند؟

انگیزه در کودکان ممکن است در برخی از بیماری‌ها و اختلالات از بین برود یا کاهش یابد. برخی از این بیماری‌ها و اختلالات شامل موارد زیر می‌شوند:

۱-اختلال نارسایی توجه/بیش‌فعالی (Attention Deficit Hyperactivity Disorder – ADHD):

کودکان مبتلا به ADHD ممکن است دچار کمبود تمرکز و عدم توجه باشند. این اختلال می‌تواند بر انگیزه آنها تأثیر بگذارد و باعث کاهش تمایل آنها به انجام وظایف یا اهداف موردنظر شود.

۲-اختلال افسردگی:

کودکانی که با افسردگی روبرو هستند، ممکن است انگیزه لازم برای انجام کارها را از دست دهند. آنها معمولاً تمایل کمتری برای رسیدن به خواسته‌هایشان دارند و از اجرای فعالیت‌های روزانه خسته می‌شوند.

۳-ارتباط اختلال اضطراب با تقویت انگیزه :

اختلال اضطراب می‌تواند باعث کاهش انگیزه در کودکان شود. کودکانی که دچار اضطراب هستند، ممکن است نتوانند با تمرکز بر روی اهداف و کارها مقابله کنند و از انجام آنها به دلیل نگرانی‌های زیاد منصرف شوند.

۴-اختلال طیف اوتیسم (Autism Spectrum Disorder – ASD):

در برخی از کودکان با اختلال طیف اوتیسم، انگیزه ممکن است کاهش یابد. این اختلال می‌تواند تأثیر منفی بر قدرت ارتباط و تعامل اجتماعی کودکان داشته باشد و بر آنها تأثیر بگذارد.

۵-اختلالات عصبی یا نورولوژیکی و تقویت انگیزه:

برخی از اختلالات عصبی می‌توانند باعث کاهش انگیزه در کودکان شوند. به عنوان مثال، بیمارانی که از بیماری‌های نورولوژیکی مانند نقص شنوایی یا بینایی رنج می‌برند، ممکن است انگیزه و تمایل به انجام فعالیت‌ها در آنها کاهش یابد.

مناطق مغزی مؤثر بر تقویت انگیزه

انگیزه (Motivation) نتیجه تعامل بین چندین منطقه مغزی است که به صورت کلی ناحیه‌ی لیمبیک نامیده می‌شود، این ناحیه از دو قسمت اصلی تشکیل شده است:

۱-ناحیه قاعده‌ای (Basal Ganglia):

ناحیه قاعده‌ای مغز در کنار طیف گسترده‌ای از وظایف دیگر، نقش مهمی در انگیزش و پاداش دارد. این ناحیه در تنظیم عواملی مانند پاداش، تشویق، و توجه به نتیجه کارها و تمایلات شرکت دارد.

همچنین، نقش مهمی در کنترل عملکرد حرکتی و تنظیم فعالیت‌های ناحیه‌ی لیمبیک دارد.

۲-سیستم پاداش (Reward System):

سیستم پاداش، شامل مناطقی چون ناحیه وسطی مغز، پیشانی (Prefrontal cortex) و هیپوکامپ (Hippocampus) است.

این سیستم در ارتباط با القاء حس خوشایند و پاداش‌ها جهت تقویت عملکرد و انگیزه دارد. از طریق ترشح نوروادرنالین و نورواپی‌نفرین (norepinephrine) و دوپامین (dopamine)، سیستم پاداش عملکرد مشتاقانه و انگیزشی را تحریک می‌کند.
بیشترین تحریک این کارکردها از راه مدارهای پاداشگری انجام می‌شود. وقتی که فرد از انجام کاری نتیجه مثبت و خوشایندی دریافت می‌کند، این سیستم فعال می‌شود و فرد را تحریک به تکرار آن کار می‌کند.

چطور انگیزه‌ی کودک را می‌توان بالا برد؟

با فعالیتهای مربوط به ناحیه انگیزه می‌توانید به کودکانتان روح درباره‌ای برای یادگیری و تلاش بدهید.

الف:تحریک کردن ناحیه‌ی لیمبیک:

فعال‌تر کردن مناطق مربوط به ناحیه‌ی لیمبیک به عملکردهایی پیچیده در سطح مغز نیاز دارد. در اینجا چند راهکار برای فعال‌تر کردن ناحیه‌ی لیمبیک را بررسی خواهیم کرد:

۱-ورزش و فعالیت بدنی:

ورزش و فعالیت بدنی به طور معمول باعث افزایش جریان خون به سمت مغز و افزایش ترشح هورمون‌های خوشحالی می‌شود. این عوامل می‌توانند مناطق لیمبیک را فعال‌تر کنند و به افزایش انگیزه و خوشحالی کمک کنند.

۲-تمرین ذهنی و مدیتیشن:

تمریناتی مانند مدیتیشن می‌توانند به استراحت و تعادل در سیستم عصبی کمک کنند و همچنین تمرکز و تمامیت ذهن را افزایش دهند. این فعالیت‌ها به مناطق لیمبیک در سیستم عصبی مرکزی کمک می‌کنند.
۳-موسیقی و هنر:

شنیدن موسیقی، نقاشی کردن، نواختن ساز و هر فعالیت هنری که خلاقیت کودک را فعال کند، می‌تواند به افزایش فعالیت مناطق لیمبیک کمک کند. این فعالیت‌ها می‌توانند احساس خوشحالی، تمرکز و تعامل اجتماعی را تقویت کنند.

۴-روابط اجتماعی معنادار:

برقراری روابط اجتماعی معنادار و احساس ارتباط و انتشار عواطف مثبت و مودبانه با دیگران، همچنین داشتن حمایت اجتماعی قوی، می‌تواند مناطق لیمبیک را فعال‌تر کند و تأثیر مثبتی بر روی حالت خلقی و انگیزه کودک داشته باشد.

۵-خواب کافی:

یک خواب کافی و کیفیت خوب می‌تواند سیستم عصبی را بهبود بخشد و به فعال‌تر شدن مناطق لیمبیک کمک کند. توصیه می‌شود کودکان هر شب حداقل ۹ ساعت خواب کافی داشته باشند.

۶-تمرینات ذهنی و شناختی:

استفاده از تمریناتی که حافظه، تمرکز، توجه و تفکر انتقادی را تقویت کنند می‌تواند مناطق لیمبیک را تحریک کند. این می‌تواند شامل انجام پازل‌ها، بازی‌های ذهنی، بازی‌های ریاضی و بازی‌های تحلیلی باشد.

۷-رفتارهای مثبت و تشویق:

تشویق رفتارهای مثبت و ارائه پاداش به کودکان کمک می‌کند تا مناطق لیمبیک را فعالتر کنند. برای مثال، تشویق و تمجید از عملکرد خوب و موفقیت‌های کودکان می‌تواند به افزایش انگیزه و خوشحالی کودکان کمک کند.

۸-روابط گرم و نزدیک:

برقراری روابط گرم و نزدیک با کودکان و ارائه حمایت عاطفی می‌تواند به فعال‌تر شدن مناطق لیمبیک در کودکان کمک کند. این شامل پذیرش و دوست داشتن کودکان، ابراز علاقه و توجه به آنها و به اشتراک گذاشتن لحظات خوشحال می‌شود.
به یاد داشته باشید که هر کودکی یکتاست و راهکارهای مناسب برای بهبود عملکرد ناحیه‌ی لیمبیک ممکن است با توجه به نیازها و وضعیت فردی کودک متفاوت باشد.

در صورت نیاز، بهتر است با متخصصین در زمینه رشد کودکان مانند روانشناس کودک،گفتاردرمانگر یا کاردرمانگر مشورت کنید تا بتوانید نگرانی‌ها و نیازهای خاص کودک را بررسی کنید.

از آنجا که ناحیه‌ی قاعده‌ای مغز در انگیزه‌ کودکان مؤثر است را‌ه‌های تحریک عقده‌های قاعده‌ای در کودکان می‌تواند به بهبود کارکرد حرکتی و کنترل حرکتی کمک کند و از طرف دیگر باعث بهبود انگیزه در کودکان شود.

در زیر چند تمرین را بررسی می کنم که می تواند باعث تحریک عقده‌های قاعده‌ای در کودکان برای تقویت انگیزه شود:

۱-حرکت‌های جسمی:

تمرینات حرکتی مانند پرش، پریدن، راه رفتن روی شکل‌های مشابه و تعادل می‌توانند به تحریک عقده قاعده‌ای کمک کنند. این تمرینات همزمان یکپارچگی عصبی را تقویت می‌کنند.متخصصین کاردرمانی می‌توانند تمرینات تخصصی دراین زمینه بدهند.

۲-تمرینات حسی:

استفاده از وسایل حسی مثل توپ و ترامپولین برای تمرین تعادل و کنترل حرکتی می‌تواند ناحیه قاعده‌ای را تحریک کند. به طور مثال، تمرین راه رفتن روی یک خط را می‌توانید انجام دهید تا تعادل کودک را تقویت کنید. متخصصین کاردرمانی می‌توانند تمرینات کامل‌تر و جامع‌تری دراین زمینه ارائه بدهند.

۳-کاردرمانی:

متخصصین کاردرمانی می‌توانند به تحریک ناحیه قاعده‌ای با روش‌های مخصوص کمک کنند که به طور کلی شامل استفاده از موادی مانند توپ‌های مختلف، تکان دادن وسیله‌ی تعادلی و قرار دادن کودک در محیط‌های حسی مختلف است.

۴- بازی‌های تعاملی:

رقصیدن، سرودن، و دیگر بازی‌های تعاملی که نیازمند حرکت و هماهنگی بین جسم و درک شنوایی هستند، می‌توانند به تحریک ناحیه قاعده‌ای و تعامل بین ناحیه‌های مختلف مغز کمک کنند.
مهم است که همواره به توانایی کودک توجه کنید و از تمرینات مناسب برای سن استفاده کنید.

در صورتی که کودک مشکلات مشخصی در کنترل حرکتی دارد، بهتر است با متخصصین توانبخشی در زمینه حرکت (کاردرمانگر) مشورت کنید تا بتوانید تمرینات مناسبی را به کودک خود ارائه دهید.

راه‌های تحریک سیستم پاداش در مغز:

تحریک reward system در مغز کودکان می‌تواند از طریق راهکارها و فعالیت‌های مختلفی انجام شود. در زیر چند راهکار برای تحریک سیستم پاداش در مغز کودکان را بررسی خواهم کرد:

۱-سیستم پاداش و پاداش‌های غیرمستقیم:

استفاده از پاداش‌های جایگزین مانند برچسب، نشان‌ها یا سیستم امتیازبندی می‌تواند به کودکان کمک کند تا به دستاوردها و رفتار مطلوب دست‌یابند. مثلاً می‌توانید نموداری برای رفتارهای مطلوب ایجاد کنید و هر بار که کودک موفقیتی داشته باشد، یک نشان بدهید.

۲-ساخت بازی و چالش‌های مشوق:

ایجاد بازی‌ها یا چالش‌هایی که به کودکان انگیزه و انجام فعالیت‌ها را بهبود بخشند، می‌تواند تحریک سیستم پاداش را تسهیل کند. به طور مثال، تعیین اهداف کوچک و قابل دسترس برای کودکان و پاداش دادن به آنها هنگام دستیابی به اهداف می‌تواند انگیزه را افزایش دهد.

۳-تمرینات حرکتی و بازی‌های ورزشی:

تمرینات حرکتی و بازی‌های ورزشی که به کودکان امکان همکاری، توجه و تلاش را می‌دهند، می‌توانند سیستم پاداش را فعال‌تر کنند. بهبود مهارت‌های حرکتی و دستیابی به اهداف در ورزش می‌تواند به کودکان احساس پاداش و رضایت بیشتری بدهد.

۴-تشویق و تمجید:

ارائه تشویقات و تمجید به کودکان برای تلاش‌ها، موفقیت‌ها و پیشرفت‌هایشان در برخی مهارت‌ها و وظایف می‌تواند به تنظیم سیستم پاداش در مغز کودکان کمک کند.
مهم است که به توانایی و مراحل توسعه کودک توجه کنید و از روش هایی که موجب احساس رضایت و موفقیت کودک می‌شوند، استفاده کنید. همچنین، حتماً به نیازها و نگرانی‌های شخصیتی هر کودک توجه کنید و تشویق و پاداش‌ها را بر اساس آنها شخصی سازی کنید.
اگر به عنوان والدین کودک این احساس را دارید که در رشد کودک و انگیزه‌ی کودک برای تغییر نیاز به کمک دارید،متخصصین آبا در کنار شما خواهند بود تا نگرانی شما برطرف شود.
کلمات کلیدی:کاردرمانی،انگیزه،بهبود انگیزه