اتیسم چیست؟
اتیسم اختلالی است که این روزها بیش از گذشته شنیده و به آن پرداخته می‌شود.
- اتیسم چیست؟
- اتیسم درمان دارد؟
- دارویی برای درمان کودک اوتیستیک وجود دارد؟
- اولین اقدام برای پدر و مادر یک کودک اوتیستیک چیست؟
- در دنیا و جهان پیشرفته از چه روش درمانی دیگری استفاده می‌کنند؟
مهم‌ترین گام برای کمک به خانواده‌ها در مورد اختلالات طیف اتیسم، تلاش برای افزایش آگاهی والدین و اطرافیان این گروه از بیماران است.
تأخیر یا اختلال در روند رشد و تکامل کودک و اختلال در روند کسب مهارتهای حرکتی، کلامی و بازی، زیرشاخه اختلالات عصبی_تکاملی دسته بندی می شود
و مشهورترین انواع آن، اختلالات طیف اتیسم است. در مورد اتیسم ناشناخته های زیادی وجود دارد.
ابتدا اتیسم را به زبان ساده تعریف کنیم .حس‌های مختلف (بویایی،چشایی،لامسه،شنوایی و..)به طور مداوم از محیط و افراد اطلاعاتی را به مغز می‌فرستد.
زمانی که مغز و این حس‌ها با هم ارتباط مؤثر را نداشته باشند،مغز گیج می‌شود و نمی‌تواند عملکرد درستی داشته باشد،این موضوع باعث می‌شود محیط به شکل متفاوتی دیده شود.
برای درک بهتر شرایط این افراد سعی کنید تجسم کنید در خیابانی در حال پیاده روی هستید،تصویری که شما در حال پیاده‌روی در خیابان می‌بینید،با آنچه یک فرد یا کودک اوتیستیک می‌بیند کاملا متفاوت است.
شما صدای پرندگان،بازی کودکان،نور ماشین‌ها و…را با هم می‌بینید، می‌شنوید و حتی لذت می‌برید،
اما در مغز یک فرد اوتیستیک همان تجربه به شکل متفاوتی دیده می‌شود،
نور بیش از حد،صداها بیش از حد تحمل بلند و ازاردهنده،مسیر حرکت ناواضح و….
آنچه بعضی از کودکان اوتیستیک تجربه می‌کنند واقعا سخت و غیر‌قابل درک است.
متأسفانه در خیلی موارد هم کودک قادر به بیان آنچه را می‌بیند یا حس می‌کند، نیست.
این آشفتگی درون مغز آنها وجود دارد ولی ظاهر کودک معمولی به نظر می‌رسد و قادر به کمک خواستن از بقیه نیست.
کودکان اوتیستیک (اتیسم ) یک تفاوت عمده‌ی دیگر هم با سایر کودکان دارند،تا کنون پیش آمده است که با دیدن حالت چشم‌های فردی که با او صحبت می کنید به نیت پنهان او پی ببرید و بر همین اساس رابطه خود را با فرد مدیریت کنید .
مثلا حس کنید که از شنیدن خبر شکست شما خوشحال شده است و یا در انجام یک معامله قصد فریب شما را داشته است و یا بر عکس
کاملا خیرخواهانه و از روی دوستی قصد همراهی و کمک به شما را داشته است؟
مطمئنا چنین تجربه ای را داشته‌اید ولی واقعیت این است که در مورد اینکه چطور متوجه افکار پنهان می‌شویم اطلاعی نداریم.
دقیقا چه اتفاقی می‌افتد که مغز با هوشمندی تمام ما را قادر می سازد تا در تعاملات خود با دیگران لحظه به لحظه بصورت ناخودآگاه با توجه به حالات چهره، طرز ایستادن یا نشستن، حرکات دستها، و بویژه نوع نگاه که در مغز رخ میدهد، ذهن خوانی کنیم؟
یکی از توانایی‌ها یا مهارت هایی که به ما آموزش داده نمی‌شود مهارت ذهن‌خوانی است
و تا حد زیادی در تعیین موفقیت‌های آینده ما اثرگذار است. تعاملات با دیگران در دو سطح بصورت فعالانه و پویا اتفاق می‌افتد
یکی در سطح مکالمه ای که با فرد داریم و در سطح دیگر هر لحظه مشغول خواندن ذهن طرف مقابل و پیش بینی روند تعامل و افکار او هستیم و ظاهرا شکلی کاملا پنهان دارد ولی در عین حال کاملا بر روند ارتباط ما اثر گذار است.
بعضی افراد مهارت فوق العاده بالایی در این مهارت دارند و می توانند ظریف ترین و نامحسوس‌ترین نشانه‌ها در صدا یا حالات صورت و بدن را شناسایی کنند و در مقابل افرادی هستند که در ذهن خوانی نابینا هستند.
افرادی که دچار اتیسم هستند به نوعی دچار این نابینایی ذهنی (mind-blindness) هستند و قادر نیستند افکار یا نیت‌های مخاطبین خود را درک کنند،
به همین خاطر احساس همدردی یا خشم و عصبانیت از رفتار طرف مقابل به صورت معقول و منطقی در این افراد دیده نمی‌شود.
این توانمندی خارق العاده ما را قادر می‌سازد تا آنچه در ذهن افراد می گذرد را تشخیص دهیم؛ همانند تبدیل اکسیژن به دی‌اکسید کربن که بدون آگاهی ما هر لحظه در بدن ما در جریان است،
و متأسفانه افراد اوتیستیک از این توانمندی شگفت‌انگیز محروم هستند.
بسیاری از کودکان دارای اختلال فراگیر رشدی مثل اتیسم یا آسپرگر یا اختلال پردازش حسی این توانایی را ندارند
که با استفاده از سر‌نخ‌های محیطی و تجربه های شخصی، مهارتهای اجتماعی را یاد بگیرند.بیشتر این کودکان برای کسب کفایت اجتماعی نیاز به آموزش و تمرین مستقیم دارند…..
از دیگر علائم این کودکان رفتار های تکراری یا حرکتهای کلیشه ای است که یکی از نشانه‌های اختلال طیف اتیسم(اوتیسم)است
- و میتواند شامل کلیشه تکان دادن دست،
- تکان خوردن‌ها و صداهای تکراری باشد.
- برخی رفتارها مانند کوبیدن به سر،
کوبیدن سر و ضربه زدن به خود میتواند برای این کودکان زیان بخش باشدو اینها رفتارهایی هستند که در برنامه های درمانی تلاش میگردد از انها جلوگیری شود.
با این حال مطالعات و گزارش های حسی نشان میدهد که رفتارها یا حرکتهای تکراری ممکن است به افراد اوتیستیک در آرام کردن خود کمک کند.
برخی موارد درمانهایی که این رفتارها را مهار می کند میتواند آسیب بیشتری به همراه داشته باشد تا خود رفتار تکراری.
به خاطر داشته باشید آنچه گفته شد بسته به شدت اختلال در کودکان مختلف،متفاوت است،
اتیسم طیف وسیعی از علائم دارد،گاه کودک به کلام می‌رسد و گاهی برای همیشه کودک قادر به حرف زدن نیست.
علت بروز اوتیسم چیست؟
هنوز علت دقیق بروز اتیسم ناشناخته باقی مانده است. شاید برجسته ترین شواهد علمی حاکی از وجود ریشه هایی ژنتیکی برای بروز چنین اختلالاتی است،
ولی ماهیت پیچیده این بیماری، بیان هرگونه علت قطعی را غیر ممکن می‌کند.
علاوه بر ناشناخته بودن علت اتیسم ، آمار دقیق افرادی که در طیف اختلالات اتیسم قرار می گیرند نیز در کشورهای مختلف مورد مناقشه است.
در برخی از کشورها آمار یک نفر در هر صد نفر و در برخی کشورها، آمار بالاتری گزارش شده است
چرا درمان اتیسم باید از سنین پایین شروع شود؟
مطالعات علمی نشان داده اند که در طول دوران رشد، “دوران حساس یا بحرانی رشد” وجود دارد که در آن بازه زمانی، بیشترین پتانسیل برای کسب توانایی هایی خاص وجود دارد.
زمانی که این دوران حساس یا بحرانی به پایان برسد، میزان و سرعت یادگیری آن توانایی خاص بشدت کاهش می یابد.
برای مثال مطالعات نشان داده اند که دوران حساس رشد بینایی ماه های اولیه پس از تولد است
و اگر در این ماه ها به سیستم بینایی تحریک نرسد و نوزاد در فقر محیطی شدید قرار بگیرد (مثلا در جایی تاریک) آسیب های پایداری به بینایی او وارد می شود که برخی از این آسیب ها تا آخر عمر باقی می مانند.
یک مثال آشنای دیگر از دوره های حساس رشد، توانایی کسب مهارت های زبان یا زبان آموزی است.
پنجره زمانی یا دوره بحرانی زبان آموزی حدودا از سنین یک تا پنج سالگی است و اگر در این سنین کودک را در معرض هر نوع زبانی قرار دهیم با کمترین زحمت و بالاترین سرعت ممکن آن را فرا میگیرد
و پس از این زمان و در سنین بعدی زبان آموزی دشوارتر می شود.
اکثر دوره های بحرانی رشد از جمله دوره بحرانی زبان آموزی، یادگیری مهارتهای ارتباطی و شناخت اجتماعی که اتفاقا نقص آن ها هسته اصلی اختلال طیف اتیسم محسوب می شود،
در سنین پایین و در زیر سن پنج سالگی است. به همین سبب، اگر در دوره های بحرانی رشد (از همان ابتدا که کودک علائم اتیسم را نشان می دهد) مداخلات جامع و مداوم را به کودک مبتلا به اختلال طیف اتیسم ارائه کنیم،
بیشترین و بهترین پاسخ درمانی را خواهیم داشت و احتمال آنکه کودک به زندگی نرمال تری برسد، بیشتر است.
چه درمانهایی برای اوتیسم وجود دارد؟
به علت گستردگی علامت ها و اختلال ها در مبتلایان به بیماری طیف اتیسم ، درمان های متنوعی هم در کشورهای مختلف شناسایی شده و به طور کلی شامل سه گروه مداخلات می‌شود:
- -دارویی و تغذیه ای.
- -مداخلات ارتباطی و رفتاری.
- -مداخلات مکمل یا جایگزین.
هر گونه اقدام دارویی و تغذیه ای باید فقط توسط پزشکان متخصص و فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان و یا متخصصین و فوق تخصص های مغز و اعصاب کودکان انجام گیرد.
مداخلات ارتباطی و رفتاری نیز باید توسط درمانگران متخصص در این حیطه به جهت بهبود مهارت های کلامی، ارتباطی و کاهش مشکلات رفتاری و یا کاهش رفتارهای تکراری انجام شود.
در مورد مداخلات مکمل یا جایگزین، شواهد علمی در حال بررسی است و این مداخلات حتما باید در کنار دو گروه اول زیر نظر متخصصان گروه اول و دوم انجام شود.
از طرفی گوناگونی اختلالات طیف اتیسم گاهی باعث ابداع روش‌های درمانی بدون شواهد علمی می شود
که گاهی باعث هدر رفتن هزینه های بسیاری می‌شود.
یکی از روش های درمانی منسوخ شده، «تکنیک ارتباط تسهیل شده» است که در دانشگاه های کشور تدریس می شود
و نمونه جدید آن هم روش «سان رایز» است که شواهد علمی از آن پشتیبانی نمی کند،
لذا آگاهی درمانگران و متخصصین این حوزه از روش‌های مورد تأیید ضروری است.
در ادامه به نمونه پرسشهای والدین در این زمینه پرداخته می‌شود.
سوال:
سلام خسته نباشید من یه سوال دارم پسرم متولد ۹۴ هست
فقط دوست داره ماشیناشو ردیف کنه حتمااهنگ هم پخش بشه
یا موزیک بزاریم بعد شروع میکنه به هل دادن اسبازیاش مشکل گفتار هم داره علت این کارش چیه جای نگرانی داره؟
پاسخ:
خیلی اطلاعات شما کلی و کم بود و امکان نظر دادن رو سخت میکنه،
اینکه واکنش پسرتون به آهنگ و ردیف کردن ماشین‌ها طبیعیه یا نه، بستگی به نوع تأخیر و مشکلات دیگه‌ای داره که پسرتون از نظر رشدی داره،
اما به طور کلی با توجه به سن پسرتون،هر نوع مشکل گفتاری داره باید جلسات گفتاردرمانی ببرید چون مشکلات خودش رو در مدرسه نشون میده.
سوال:
سلام خسته نباشید. دختر من چهارسال و ده ماه داره.
تا سه سالگی هرچی می‌گفتیم مثل طوطی تکرار می‌کرد.
هرسوالی. الان تکرار نمیکنه. نقشه مغزی گرفتیم گفتن مشکلVDD داره مربوط به
گفتار. ترس داره از بچه های کوچک، از صدا، بیرون میریم دستمو میگیره تا هرچی که بیرون باشیم باید دستم بگیره.
میوه نمیخوره با بازی میتونم یکم بدم مثلا سوار تاب باشه و کوچولو کوچولو یکم بخوره درحالت عادی نمیخوره.
غذا هم فقط برنج سفید اونم دوقاشق با مرغ. فقط نون وپنیر با اشتها میخوره. موقع ناهار وشام که میشه غر میزنه یا نمیخوره اونم وقتی حواسش پرت میکنم چند لقمه بیشتر میدم.
الان تمام نیازهایش میگه حرف میزنه اما نمیتونه ی چیزی رو توصیح بده یا مثلا از جایی تعریف کنه.
کلاس ثبت‌نامش کردم اما اصلا هیچی از کلاس نمیگه و اصلا از هیچجا هیچی نمیگه.
نمیتونه هنوز قصه کوتاه بگه. براش میگم قصه ازش میپرسم هیچی نمیگه.
توی مفاهیم هم مشکل داره میگم کنترل بده روی مبله گیج میشه نمیدونه. ممنون میشم راهنمایی کنید.
پاسخ:
-
-تا الان از جلسات توانبخشی استفاده کردین؟
-
-دختر شما دارو مصرف میکنه؟
-
-دختر شما شروع کننده‌ی یک مکالمه هست؟
-
-به جز درخواست‌ها و نیازهایش چه گفتاری داره؟
-
-مهارتهای حرکتی فرزندتون چطوره؟
با توجه به نادانسته‌های خودم و اطلاعات شما، دخترتان به یک تیم درمانی قوی و یه خانواده‌ی مصمم احتیاج داره،
در کنار این دو مورد با نظر پزشک دارودرمانی با توجه به سن کودک توصیه میشه.
تیم توانبخشی شامل گفتاردرمانگر،کاردرمانگر ذهنی و بازی‌درمان میشه.با توجه به مشکلات کودک داشتن تجارب مختلف و بودن با افراد متفاوت بسیار مفید خواهد بود.
والدین عزیز اگر کودکتان نیاز به ارزیابی دارد یا علائمی در کودکتان می‌بینید که شما را نگران ساخته است،تیم توانبخشی آبا با کادری مجرب در کنار شماست.
آینده‌ی کودکان شما برای ما مهم است و مهم‌ترین عامل در راستای کمک به کودک شما «زمان» است،پس هر چه زودتر با متخصصین رشدی کلینیک آبا در تماس باشید.
کلمات کلیدی؛
اوتیسم،اتیسم،اختلال رشدی،کاردرمانی، گفتاردرمانی،روانشناسی کودک،دوران حساس رشد.
منبع:
-کتاب Mind Wide Open نویسنده: استیون جانسون
– Chanel neurocognitionandlearning
-ُSale. (2016). Environmental Experience and Plasticity of the Developing Brain.
ترجمه دکتر میثم محمدی
-آموزش و‌کاربرد نشانه‌های ارتباط اجتماعی برای خردسالان مبتلا به طیف اتیسم ،نویسنده؛تارین واروگیز ترجمه؛مریم سجادیان،زهرا شهریور
-مصاحبه آقای قنادزاده با خبرگزاری ایسنا.
